اکوسیستم کوهستان و راههای حفاظت از آنها»

کوهها چه نقشی در زندگی انسان دارند؟ 

   می دانیم ۴/۳ سطح کره زمین را آب فراگرفته از این مقدار فقط 3% قابل شرب می باشد که ۲% بصورت کوههای یخی و  ۱% باقیمانده قابل دسترس و بصورت چشمه ها و رودها وجود دارد.

 نزولات آسمانی در ارتفاعات کوهستانی   یا بصورت رودجاری می شود  یا بصورت  برفچالها  ذخیره شده به مرور زمان ذوب وجاری میگردد که ادامه زندگی انسان ، جانوران و گیاهان به آن وابسته است..

   به همین دلیل کوهها را برجهای آب نام گذاری کرده اند. تلفات آب در کوهستان به علت دمای پائین  کم و آب موجود در کوهستانها بعلت عبور از لایه های فشرده و حرکت در شیب به صورت طبیعی تصفیه شده و خطر آلودگی کمتری نسبت به آبهای جاری در دشتها دارد.   خوب است بدانیم:

1-یک پنجم کره زمین را کوهها پوشانده اند.

2- 28% جنگلهای جهان در مناطق کوهستانی قراردارند.

3-یک دهم جمعیت جهان در مناطق کوهستانی ساکنند.

4- کوهستانها از پناهگاههای مهم حیات وحش و پرندگان  مختلف هستند.

5-کوهستانها محل رویش گونه های مختلف گیاهان داروئی هستند.

6-آب شیرین جهان از کوهها تامین میشود.

7- کوهها تامین کننده حیات دشتها هستند.

8- کوه هامانند سدی در مقابل جریانات هوا قرار گرفته و تغییر دما موجبات بارندگی در ارتفاعات را فراهم می آورد.

برای حفاظت از کوهستان باید اکوسیستم آن را بشناسیم.

اکوسیستم چیست؟ اکوسیستم که مترادف آن زیست بوم می باشد عبارت است از مجموعه عوامل موجود در یک محیط که در کنار هم قرار گرفته و وضعیت خاصی را بوجود می آورند که این عوامل ممکن است انسان سایر موجودات زنده آب و هوا، خاک ، سنگ و پوشش گیاهی باشند. اکوسیستم های مختلفی تعریف شده که عبارتند از اکوسیستم کوهستان جنگل، کویر، تالاب و …

 چرا اکوسیستم کوهستان حساس، آسیب پذیر و شکننده است؟به دلیل شکل فیزیکی و اکولوژی  ازمناطق آسیب پذیر محسوب می شوند وجود شیب ،قله  ،دره و یا پیچیده ای را در این محیط بوجود می آورد. ترمیم پوشش گیاهی تخریب شده در شیب های تند مشکل و تقریباً غیرممکن است.   هر یک از جبهه های مختلف کوه با دارا بودن شرایط خاص آب و هوائی پوشش گیاهی و جانوری مخصوص خود را دارند و کوچکترین تغییر یا تخریب اسیب های جدی به ان میرساند.درارتفاعات عمر فصل رویشی کوتاه و فقط گیاهانی قادر به ادامه حیات هستند که از قدرت انطباق بالایی برخوردار  باشند.ارتفاع، شیب تند یا ملایم و زاویه تابش خورشید تأثیر عجیب و نفوذی باورنکردنی روی دما، باد، رطوبت و ترکیب خاک دارد. این تغییرات پیچیده و ظریف مجموعه هایی از حیات مخصوص هر رشته کوه را بوجود می آورد.

  اولین حرکت  جهانی حفاظت از کوهستان : سال ۱۹۹۲  در شهر ریودوژانیرو برزیل کنفرانسی توجه جهانیان را به آسیب پذیر بودن اکوسیستم کوهستان جلب کرد که به کنفرانس زینی معروف شد.

در این راستا بنا به پیشنهاد طرفداران کوهستان ( که از سالهای پیش در این مورد تلاش کرده اند) مقرر گردید با همکاری دولتها، سازمانهای بین المللی ( سازمان خواربار و کشاورزی و........) به حمایت از توسعه پایدار نواحی کوهستانی بپردازند و اولین حرکت جهانی  با اهداف زیر :

الف  -  تبلیغ حفاظت ازکوهستانها  و پیشبرد توسعه پایدار در این مناطق

ب – اطلاع رسانی گسترده ،  افزایش آگاهی در مورد اکوسیستم های کوهستانی و اهمیت آنها در تأمین آب ، حیات گیاهی و  جانوری

ج – تبلیغ و دفاع از میراث فرهنگی جوامع کوهستانی.   

   عوامل تخریب کوهستان کدامند ؟ الف) جاده سازی –   با احداث جاده های غیراصولی در محیط کوهستان زخمی ابدی بر سیمای زیبای کوهستان وارد می شود. در سالهای اخیر احداث جاده های کوهستانی حتی در ارتفاعات بسیار بلند بدون توجه به عوارض حاصله از آن با شدت انجام می شود جاده سازی در کوهستان باید از اصول خاصی پیروی نماید در غیر اینصورت عوارضی از قبیل جابجایی های سنگین اراضی به صورت لغزش و رانش را در پی خواهد داشت. حجم قابل توجه خاکبرداری در شیب می تواند خسارات جبران ناپذیر فراوانی را بوجود آورد.

ب) چرای بی رویه – عدم تعادل دام و مرتع در سالهای اخیر که تعداد دام به ۳ برابر حد استاندارد رسیده فشار بیش از حد را به مراتع کوهستانی به ویژه در ارتفاعات وارد می کند.   

     با توجه به کوتاه بودن دوره رشد گیاهان در ارتفاعات بخاطر سرمای زیاد چرای بی موقع توان رشد کافی را از گیاهان گرفته و فقر پوشش گیاهی را بوجود می آورد و به تدریج پوشش به طرف تخریب پیش می رود.

ج) تخریب جنگلها – تبدیل جنگلها و مراتع کوهستانی به اراضی کشاورزی و مسکونی به دلیل رشد سریع جمعیت ازعمده تخریب جنگلها می باشد با تراشیدن جنگل خاک  شسته شده و پوشش گیاهی از بین میرود.

 د) معادن – افرادی جهت کسب درآمد با بدست آوردن مجوز به هر طریق ممکن با تمام لوازم و تجهیزات پیش رفته    وارد معرکه شده و ضربه های جبران ناپذیری را به اکوسیستم وارد می کنند.

ه‍) گردشگری – رواج زندگی ماشینی در چند دهه اخیر مردم را به صورت گردشگر به محیط های کوهستانی فراخوانده و هجوم بیش از حد آنها به طبیعت کوهستان آسیب های فراوانی را می رساند از جمله:

1-      تخریب پوشش گیاهی بعلت حرکت در خارج از مسیرهای تعیین شده  

2-      به جا گذاشتن زباله های تجزیه نشدنی که این امر هم می تواند چهره زیبای کوهستان را زشت نموده و هم آلودگی حاصل از تجزیه زباله ها  محیط کوهستان را آلوده کرده که به تبع آن محیط های دشت و شهر نیز آلوده می شود .

3-       لازم است بدانیم بعضی از زباله ها برای تجزیه شدن زمان بسیار طولانی را نیازدارد .مثل آلومینیوم ۱۰۰۰ سال ظروف پلاستیک ۱۵۰ سال و ظروف حلبی از قبیل ظرف تن ماهی و ظروف کنسرو …        و بعضی زباله ها بعلت اینکه مواد سمی و شیمیایی خطرناکی دارند مضر  بوده و هرگز نبایددر مناطق  کوهستانی  رها شوند مثل باطری های فرسوده        

4-      بازگشت از مسیرهای شن اسکی که به فرسایش سریع کوه کمک می کند  .     

5-       ساخت دکه و رستوران در ارتفاعات  به علت حضور گردشگران بیشترین ضربه را به این محیط ها وارد می کند.

6-    استفاده از گون و شاخه درختان برای پخش غذا و دم کردن چایی از عوامل مهم تخریب محیط های کوهستانی محسوب می شوند.        

کوهها چه نقشی در زندگی یک کوهنورد دارند ؟  وظیفه کوهنوردان چیست ؟

برای یک کوهنورد کوهستان علاوه بر موارد فوق اهمیت ویژه ای دارد، زیرا:

- برای کوهنوردان ورزشی متفاوت است

- محل انس گرفتن با طبیعت می باشد.

- محل تعلیم استقامت و پایداری است

استواری و پایداری کوه، کوهنورد را به داشتن اراده قوی دعوت می کند

با این ترتیب می توانیم بگوئیم وظیفه کوهنورد در مقابل کوهستان بسیار سنگین است پس باید در حفاظت از محیطهای کوهستانی بیشتر از افراد غیرکوهنورد بکوشد. مهمترین ان آگاهی دادن به  کوهنوردان جوان و کسانیکه به عنوان گردشگر به مناطق کوهستانی می آیند .

آموزش گروههای گردشگری که تعدادشان رو به افزایش بوده و جمعیت بیشتری را به دل طبیعت میبرند از مهمترین کارهایی است که میتوانیم انجام دهیم.اگر برای این گروهها ضوابطی از طرف فدراسیونهای ذیربط  مقرر گردد کار بزرگی انجام میگیرد..

تهیه کننده همنورد : فرح ابطحی 

عکسها (محمد امیری)

                                                   سلامت باشید و کوهنورد